Werken aan jullie gezonde schoolkantine

Basisstap: (Kraan)water is gratis beschikbaar en makkelijk te kiezen via een hygiënisch watertappunt of waterkan.

Jullie kunnen op school water aanbieden door:

• Een watertappunt te plaatsen in de school en/of op het schoolplein (vanwege hygiëne tellen de kranen bij de wc hier niet voor mee).
• Waterkannen of een watertap op de balie te zetten in de kantine.
  

Aanvullende tips om water drinken te stimuleren:

• Maak water aantrekkelijk door verse munt, sinaasappel, gember en/of ander fruit toe te voegen aan het water. 
• Bied variatie aan in water: met smaakje of bubbels. 
• Zorg dat leerlingen en studenten op meerdere plaatsen in de school water kunnen tappen, bijvoorbeeld in de kantine, bij een watertappunt op een drukke plaats in het schoolgebouw en/of op het schoolplein.
• Denk eens aan een combideal: flesje water met een broodje voor een leuke prijs.
• Bied waterflesjes op de balie of in het bovenste gedeelte van de automaat aan.
• Deel aan het begin van het schooljaar bijvoorbeeld gratis flesjes of bidons uit om te stimuleren dat leerlingen en studenten deze meenemen en vullen. Extra leuk als jullie dit bedrukken het met het logo van de school.

Basisstap: Volkoren producten, zoals volkorenbrood, volkorenwraps, volkorenpasta en volkorencouscous zijn de standaard.

Standaard wil zeggen dat je helemaal geen wit aanbiedt. Of dat je alleen een witte variant krijgt als je er actief om vraagt.

Tips voor het kiezen van volkoren:

• Bekijk welke broodsoorten en graanproducten allemaal een volkorenvariant hebben.
• Zorg dat volkoren er aantrekkelijk uitziet! Laat je inspireren door onze recepten. Daarin gebruiken we altijd volkorenproducten.
• Maak volkorenbroodjes aantrekkelijker in prijs.
• Benoem niet expliciet dat je standaard volkoren verkoopt. Je presenteert het als de normaalste zaak van de wereld.
• Wist je dat je aan de kleur niet kunt zien of het volkorenbrood is? Doe de vezelcheck: kies voor brood met minimaal 4,5 gram graanvezels per 100 gram.
• Maak de voorraad witte broodjes op en haal ze daarna uit het assortiment. Een goed moment om zo’n verandering door te voeren is de eerste dag na een schoolvakantie.

Basisstap: Er is volop (snack)groente en fruit beschikbaar en makkelijk te eten, bijvoorbeeld op de meeste broodjes en in maaltijden zit groente of fruit en dit is ook los of voorgesneden te krijgen.

Tips voor het opvallend aanbieden van groente en fruit:

• Zet een grote schaal of mand met vers fruit aan het begin van de looproute door de kantine, bij de kassa of plaats dit in het bovenste gedeelte van de automaat. Leg eventueel een appelsnijder op de balie zodat leerlingen en studenten makkelijk zelf hun appel kunnen snijden.
• Plaats bakjes met snackgroenten opvallend, bijvoorbeeld op ooghoogte in de koelvitrine of bij de kassa.
• Bied rauwkostsalades of fruitsalades aan. Leerlingen en studenten gaan voor gemak met dit soort kant-en-klare salades.
• Voeg groente en/of fruit toe als topping op brood of yoghurt. Laat je inspireren door onze lekkere recepten.
• Lekker voor in de zomermaanden: watermeloen op een stokje, fruitspiesjes en waterijsjes van fruit. Lekker voor in de wintermaanden: soep met verse groente of broodje gegrilde groente. Naast leuk, is werken met seizoensgroente- en fruit ook nog eens duurzaam en vaak goedkoper. Meer over seizoensgroente en -fruit.
• Zorg dat groente en fruit altijd aantrekkelijke prijzen hebben. Denk ook aan combideals: maak groente of fruit gratis of goedkoper bij aankoop van een flesje water of een gezond broodje.
• Scholen in het voortgezet speciaal onderwijs (vso) kunnen meedoen met EU-schoolfruit. Zo kunnen jullie als school gratis fruit aanbieden aan alle leerlingen.

Basisstap: We bieden in elke aanwezige productgroep een gezonde plantaardige optie aan, zoals naast kaas plantaardig beleg en naast melk een vervanger voor zuivel, zoals sojadrink.

In de checklist vind je onder de productgroepen ook veel plantaardige producten en op de receptenpagina voor een gezonde schoolkantine geven aan welke recepten passen binnen een plantaardig aanbod.

Bij deze basisstap kunnen we ons ook voorstellen dat je wil weten waarom dit uitmaakt. Het eten van meer plantaardige en minder dierlijke producten levert winst op voor het milieu. Ook is het goed voor de gezondheid van de meeste Nederlanders. Lees meer over de impact van voedsel op milieu en klimaat. En lees meer over zuivel vervangen. Bovendien is het gewoon reuzefijn voor leerlingen die veganistisch eten om ook wat te kunnen kopen.

Voorbeelden van plantaardige producten in de productgroepen: 

• Dranken: bied naast koemelk of drinkyoghurt ook een plantaardige optie als sojadrink aan.
• Broodjes: het meeste brood is al plantaardig, bied daarnaast ook plantaardig beleg aan zoals groentespread, hummus en vegetarische kipstukjes. Tip: beleg minimaal 1 broodje/wrap met plantaardig beleg uit de Schijf van Vijf en niet meer dan 2 broodjes met rood vlees zoals rund- of varkensvlees. Beleg broodjes met vlees(waren) met minder vlees en vul het aan met meer groente.
• Tussendoortjes en snacks: denk aan een fruitsalade, snackgroente met hummusdip, ongezouten nootjes en een klein zakje popcorn. En vergeet niet een vervanger voor yoghurt aan te bieden zoals sojayoghurt. Tip: vervang mimimaal één van de hartige snacks voor een vergelijkbare plantaardige snack.
• Soepen, salades en (kleine) maaltijden: soep maak je gemakkelijk plantaardig door groente als basis te gebruiken. En stel een lekkere salade samen met bijvoorbeeld volkorencouscous, sla, komkommer, tomaat en falafelballetjes, noten of peulvruchten.

Basisstap: Tegenover elke weekkeuze staat altijd minimaal één vergelijkbaar Schijf van Vijf-product of dagkeuze.

In de checklist vind je onder de productgroepen lijsten van dag-, week- of Schijf van Vijf-keuzes.

Voorbeelden van alternatieven die je kunt aanbieden:

• Tegenover frisdrank met suiker staat een suikervrije frisdrank of water met een smaakje.
• Tegenover een warm saucijzenbroodje staat een warme volkorentosti met tomaat, mozzarella en basilicum of een wrap met groente.
• Tegenover een broodje brie met honing en walnoten staat een broodje geitenkaas met walnoten en rucola of een broodje met scrambled tofu.
• Tegenover een zakje chips staat een zakje popcorn.
• Tegenover snoep staat een mix van ongezouten noten met (gedroogd) fruit.
• Tegenover instant noodlesoep staat een zelfgemaakte soep, bekijk de lekkere recepten op deze pagina.

Tip: Als je kiest voor een plantaardig alternatief voor dierlijke weekkeuzes, dan werk je ook gelijk aan de basisstap Aardig aanbod.

Wil je Schijf van Vijf-producten vinden? Of wil je weten of iets een dagkeuze is? We hebben handige hulpmiddelen:

• Kijk of jouw product in de Schijf van Vijf staat met de Voedingscentrum-app ‘Kies Ik Gezond?’, te vinden in Google Play en de App Store. Je kunt in de app ook via zoeken naar een productcategorie gaan en daar filteren op Schijf van Vijf. 
• Wil je ook weten of iets een dag- of weekkeuze is? Gebruik onze tool ‘Staat dit in de Schijf?’ Kun je het product niet vinden in deze tool? Misschien kun je in het overzicht ónder die tool wel vinden wat je zoekt.

Wat ons betreft hoef je niet super precies te kijken. Maar kun je een product niet vinden in onze hulpmiddelen? En wil je echt zeker weten of een product een dag- week- of Schijf van Vijf-keuze is? Met de etiketinformatie kun je kijken of een product voldoet aan de Schijf van Vijf-criteria of dagkeuze-criteria in onze pdf Criteria van de Richtlijnen Schijf van Vijf.

Basisstap: We bieden weekkeuzes in kleine porties aan of niet elke dag.

De combinatie van het verkleinen van porties én het verkleinen van het aanbod van weekkeuzes is het meest effectief. Voor sommige weekkeuzes is een kleinere portie makkelijk te maken.

Voorbeelden:

• Een kleine koek in plaats van een grote koek
• Kleine blikjes frisdrank met suiker in plaats van een groot blik
• Een half baguette in plaats van een hele
• Een kleine (kaas)kroket in plaats van een grote 
• 1 plakje vleeswaar in plaats van 2 plakjes
• Een mini-saucijzenbroodje in plaats van een grote

Niet elk product kun je gemakkelijk verkleinen, een muffin zal je niet doormidden snijden bijvoorbeeld. In dat geval helpt het om ervoor te kiezen om niet elke dag deze weekkeuze aan te bieden. Zeker als het om weekkeuzes gaat die je minder makkelijk in een kleinere porties kan verkopen.

Basisstap: Schijf van Vijf-producten bied je standaardgoedkoper aan dan vergelijkbare producten buiten de Schijf van Vijf.

Dus bijvoorbeeld:

• Bruiswater met een smaakje en thee zijn goedkoper dan frisdranken
• Het broodje met gegrilde groente is goedkoper dan het broodje met vlees
• Een stuk fruit is goedkoper dan een muffin
• Een volkoren tosti is goedkoper dan een bladerdeeg kaasbroodje
• De snackgroenten zijn goedkoper dan het zakje chips

Denk ook aan acties waarbij 2 Schijf van Vijf-producten samen voor een lagere prijs worden aangeboden, zoals een belegd volkorenbroodje met een flesje water. En ook bij andere aanbiedingen en spaaracties promoten jullie alleen Schijf van Vijf-keuzes.

Basisstap: Afbeeldingen in de schoolkantine van eten of drinken, bijvoorbeeld op posters, digitale schermen en menukaarten, zijn alleen van Schijf van Vijf-producten.

Bij beeldmateriaal kun je denken aan merknamen en afbeeldingen die zichtbaar zijn op posters, digitale schermen, flyers, prullenbakken, dozen, (tafel)bordjes, menukaarten of decoratiemanden. Zorg voor beeldmateriaal van Schijf van Vijf-keuzes of bijvoorbeeld van mensen of natuur. Kijk naar de uitstraling van de hele kantine en aula.

Basisstap: Schijf van Vijf-producten vallen direct op, bijvoorbeeld door Schijf van Vijf-producten vooraan op de balie, bij de kassa en op ooghoogte te plaatsen.

Tips om je gezonde aanbod op te laten vallen:

• Plaats gezonde keuzes op de opvallende plaatsen zoals vooraan, op ooghoogte, op een verhoging of extra belicht, binnen handbereik of op andere plekken van een balie die het eerste in het oog vallen als je de kantine binnen loopt. Je kunt op deze manier ook de duurzamere en plantaardige keuzes meer in het oog plaatsen.
• Plaats weekkeuzes uit het zicht van de leerlingen of studenten, bijvoorbeeld op niet of minder zichtbare plekken en op plekken die niet in het oog vallen als je de kantine binnen loopt.
• Plaats groente en fruit en water in elk geval opvallend.
• Zorg dat je meer Schijf van Vijf-keuzes ziet dan keuzes die niet in de Schijf van Vijf staan. Zoals in de afbeelding hieronder, waarin groen staat voor Schijf van Vijf en grijs voor de producten erbuiten.

  

• Als jullie eten of drinken aanbieden bij de kassa, staan daar alleen Schijf van Vijf-keuzes. Het gaat om producten die bij de kassa liggen, waardoor leerlingen of studenten ze gemakkelijk kunnen pakken of bestellen als ze afrekenen of in de rij staan te wachten.

  

• De looproute in jullie kantine bepaalt waar de Schijf van Vijf-keuzes staan. Is jullie kantine een balie, lijnbuffet of free flow? Zorg er dan voor dat leerlingen of studenten in het eerste deel van de looproute alleen gezonde producten tegenkomen. Pas later in de route kom je eventueel langs weekkeuzes.
• Als jullie een (online) bestellijst of menukaart hebben, zet dan de Schijf van Vijf-keuzes bovenaan en zorg dat er meer Schijf van Vijf-keuzes staan dan keuzes buiten de Schijf van Vijf.

  

Basisstap: Voedselverspilling meten we minimaal één keer per jaar. We stellen een actieplan op om voedselverspilling te verminderen. Het eet- en drinkaanbod passen we ook aan op het weer en vakanties om voedselverspilling tegen te gaan.

Als je weet waar je het meeste voedsel verspilt kun je actie ondernemen. Tips om voedselverspilling te voorkomen zijn:

• Vul vers bereide producten met beperkte houdbaarheid vanaf een bepaald tijdstip richting sluitingstijd niet meer aan, of maak ze alleen in kleine hoeveelheden of op aanvraag klaar.
• Maak warme snacks op bestelling klaar.
• Bied verse, niet-verkochte lunchproducten in de laatste pauze of het laatste halfuur aan met minimaal 25% korting.
• Gooi oud brood, groente en fruit met plekjes en andere restjes niet weg, maar verwerk ze in tosti’s, panini’s, salades, soep of fruitijsjes. Laat je inspireren door onze recepten.
• Gebruik diepvriesgroente of -fruit die je kunt doseren om verspilling te voorkomen.
• Zet producten met langere houdbaarheid achter de producten die eerder op moeten.
• Werk met een boodschappen- of bestellijst en koop op maat in.
• Stem de hoeveelheden af op de verwachte vraag per dag, rekening houdend met bijvoorbeeld het weer en vakanties.
• Koop alleen aanbiedingen als je zeker weet dat je ze op tijd gebruikt.
• Zet de koelkast op 4 ºC om producten langer vers te houden.
• Gooi producten over de THT-datum niet zomaar weg. Gebruik ze als ze er goed uitzien, ruiken en smaken. Twijfel je? Gooi ze dan wel weg.

Stichting Samen Tegen Voedselverspilling geeft praktische tips en informatie over verspillingsvrije catering.

Kies voor gezondere dranken:

• Vooral water en thee. Zie ook de basisstap 'Altijd gratis water'.
• Vervang frisdranken met veel suiker door (light) drankjes met weinig of geen calorieën. Check de voedingswaarde: bij 4 kcal of minder per 100 ml is het een dagkeuze. 
• Bruisend mineraalwater met een smaakje waar alleen aroma en geen suiker aan is toegevoegd staat in de Schijf van Vijf. 
• Smoothie(bowls) met 70% magere (plantaardige) zuivel en fruit en groente staat in de Schijf van Vijf als het niet meer dan 6 gram suiker per 100 ml bevat. Bijvoorbeeld Zomerse smoothiebowl of Smoothiebowl met mango.
• Tip: bestel of download gratis de poster suiker in frisdranken. Met suikerklontjes is inzichtelijk gemaakt hoeveel suiker er in frisdranken zit.  

Hieronder zie je Schijf van Vijf-dranken en dagkeuzes. Check of jouw product in de Schijf van Vijf staat met de  app 'Kies Ik Gezond?'

Je kan er daarnaast op letten dat dranken zoals koffie en thee van eerlijke handel zijn met een  keurmerk.

In de checklist vind je onder de productgroepen lijsten van geschikte brood- en belegsoorten.

Een lekker en gezonder belegd broodje maak je door te kiezen voor:

• Volkoren of bruinbrood uit de Schijf van Vijf, met minimaal 4,5 gram graanvezels per 100 gram.
• Margarine of halvarine en/of bereid met vloeibaar bak- en braadvet uit de Schijf van Vijf.
• Beleg en toppings uit de Schijf van Vijf.
• Eventueel 1 dagkeuze. Een broodje met 1 dagkeuze staat in de Schijf van Vijf (mits er halvarine op zit). Voor portiegroottes van dagkeuze-beleg kun je de tool Staat dit in de Schijf? gebruiken.

Maak het jezelf makkelijk. Onze recepten voor de schoolkantine voldoen altijd. Of gebruik onze broodjesbouwer:

Zo help je leerlingen gezonder kiezen:

• Bied vooral meer gezondere snacks aan, zoals een appeltje voor de dorst, broodje voor de stevige trek of energiebakje met tomaten en wortels.
• Vervang ongezonde snacks door gezondere met minder calorieën, zout en vet.
• Vervang warme bladerdeegsnacks door bijvoorbeeld volkoren tosti’s of panini’s (zie ook productgroep broodjes).
• Hoe minder snacks je aanbiedt, hoe makkelijker leerlingen voor iets gezonders kiezen als ze trek hebben. 
• Onze recepten voor de schoolkantine voldoen altijd.

Dit zijn voorbeelden van Schijf van Vijf-snacks en dagkeuzes:

Een lekkere en gezondere kleine maaltijd zoals een salade maak je door te kiezen voor:

• Groente uit de Schijf van Vijf, 75 gram of meer.
• Volkoren graanproducten, aardappelen en/of peulvruchten uit de Schijf van Vijf.
• Bereid met vloeibaar bak- en braadvet of olie uit de Schijf van Vijf.
• Eventueel noten, zaden, peulvruchten, zuivel, vis, ei, enzovoort (Schijf van Vijf). 
• Eventueel 1 dagkeuze. Een kleine maaltijd met 1 dagkeuze staat in de Schijf van Vijf.     

Maak het jezelf makkelijk. Onze recepten voor de schoolkantine voldoen altijd. Of gebruik onze maaltijdsoepbouwer:

• Hang de IXXI 2025-2030 aan je collectiebord. Scholen die afgelopen jaren actief hebben gewerkt aan de kantine hebben in september 2025 een tegel ontvangen voor aan het collectiebord. Deze tegel staat voor het blijvend werken aan een gezondere en duurzamere schoolkantine de komende 5 jaar. Je mag hem meteen ophangen.
• Werk je beleid bij en communiceer dit ook aan leerlingen, studenten, medewerkers en ouders, bijvoorbeeld via de website.
• Teken de Ambitieverklaring 2025-2030.

We raden aan om in de aanbesteding in ieder geval op te nemen dat de cateraar of automatenleverancier werkt volgens het advies van het Voedingscentrum uit de Kantine Checklist en/of de Automaten Checklist.

Dit houdt in dat de cateraar/automatenleverancier werkt aan basisstappen en per productgroep een minimale hoeveelheid Schijf van Vijf-producten aanbiedt. Voeg het aan de aanbesteding toe als bepaalde basisstappen of productgroepen extra belangrijk zijn voor jullie school.

• De essentie is hetzelfde. We werken nog steeds met de Schijf van Vijf, dagkeuzes en weekkeuzes. Daarnaast blijven zowel het aanbod, de uitstraling als het beleid onderdelen van jouw gezondere en duurzamere kantine.
• In de Kantine Checklist werken we met een advies in plaats van niveaus zilver, goud en ideaal. Het advies is niet één op één te vertalen naar de vroegere niveaus. Je bent wel nog steeds goed bezig als je hetzelfde aanbod, de uitstraling en het beleid behoudt als van niveau zilver, goud of ideaal.
• We adviseren om de checklist een keer in te vullen dit schooljaar om te kijken waar je staat binnen de checklist. Werken aan een Gezonde Schoolkantine is een blijvend proces! De checklist kun je printen en ook offline invullen, gewoon terwijl je in de kantine staat.
• In de checklist staan merkloze producten, zoals een mueslireep of een klein zakje popcorn. Merkproducten staan er niet in en kun je opzoeken in de 'Kies Ik Gezond?'-app.
• Vanwege de bezuinigingen hebben we minder capaciteit, en daarom is de Schoolkantine Schaal verdwenen. Je hoeft de schaal nu dus niet meer elk jaar aan te vragen. Nu kun je elk schooljaar een Schoolkantine Statement printen en ophangen, om te laten zien dat je werkt aan een gezonde en duurzame kantine. Deze statement volgt zo snel mogelijk.
• We leggen geen schoolbezoeken op locatie meer af. Er komt snel een online spreekuur. En we werken aan trainingen en webinars. Daarmee staan we nog steeds voor je klaar!