Eetdrammen en het probleem van de ongezonde omgeving

Eetdrammen is echt een maatschappelijk probleem. Niemand ontkomt eraan. En er is niemand die ons daar echt tegen beschermt. Daardoor kampen veel mensen met aandoeningen. Natuurlijk spelen veel factoren een rol, zoals erfelijkheid. Maar veel hadden we kunnen voorkomen. Zo komt in een gezonde samenleving minder overgewicht voor, en daarmee ook minder diabetes type 2, hartziekten en gewrichtspijn bijvoorbeeld. Te vaak zien mensen overgewicht nog als individuele schuld. Maar dat is onterecht. De samenleving kunnen we alleen gezond maken als het eetdrammen stopt.

Zeker supermarkten, grote fastfoodketens en snack- en frisdrankfabrikanten stoppen elke dag miljoenen euro’s in marketing om ons ongezond te laten kiezen. Zo’n 80% van wat in de supermarkt ligt, is ongezond. Sta er eens bij stil: in 1961 waren er 50 supermarkten in Nederland. In 2024: 6.672 supermarkten.

Zo’n opmars zien we ook bij snackbars en fastfoodketens. En dan staan er ook overal snoep- en frisdrankautomaten. Plus al die locaties waar vroeger geen eten was en waar het nu normaal is een ongezonde hap te kopen, zoals de bouwmarkt, drogist, het warenhuis, enzovoorts. Bovendien zijn er oneindig veel thuisbezorgservices. Eten is tegenwoordig overal én altijd toegankelijk. De omgeving maakt gezond eten zo ongelooflijk moeilijk.

Wat we vaak zien, kiezen we sneller. Al helemaal als het er lekker uitziet, heerlijk ruikt of makkelijk, snel en goedkoop is. Eetkeuzes maken we vaak automatisch, zonder er rustig even over na te denken. Zo werken onze hersenen nou eenmaal. Op de achtergrond maken ze allemaal besluiten voor ons. Daar komt bij dat ons oerinstinct ons zoveel mogelijk calorierijk wil laten eten, wanneer het maar kan.

Door de manier waarop onze hersenen werken, kan de omgeving onze beslissingen een kant opsturen. Daar maken grote verkopers gretig gebruik van, bijvoorbeeld met reclames en door producten slim neer te zetten. Dus we zijn niet massaal lui en we hebben geen collectief gebrek aan wilskracht. Eigenlijk worden we gedwongen ongezond te eten. We kiezen niet echt zelf. De samenleving is zo ingericht dat we zo veel mogelijk eten kopen. Dat is vooral ongezond eten. Dat zijn keuzes die normaal lijken, maar niet goed zijn voor ons of de planeet.

Een greep: 

• Hoeveelheid: Wat je meer ziet, pak je sneller. En dat is nu vooral ongezond. De producten zelf, maar ook reclame en beeld. 
• Plaatsing: Ongezonde producten vallen op, liggen op ooghoogte of bij de kassa. Voor kinderen zelfs op kinderooghoogte. Alles voor de impulsieve aankoop.
• Portiegrootte: Grote porties zijn standaard. Denk aan ‘medium’ friet: dat is vaak een grote portie. 
• Aanbiedingen en combideals: 1+1 gratis, snack + frisdrank-deals en kortingsacties maken ongezond eten verleidelijk. 80% van de aanbiedingen in reclamefolders is ongezond.
• Prijs: Ongezond eten is vaak goedkoper dan de gezonde opties.
• Online marketing: Fabrikanten zetten volop in op sociale media, influencers en gepersonaliseerde advertenties. Soms zo subtiel dat we nauwelijks doorhebben dat ze ons beïnvloeden. Daarmee richten ze zich ook nadrukkelijk op kinderen.
• Verpakkingen: Mooie plaatjes en ‘gezonde’ claims (zoals ‘natuurlijk’ of ‘zonder toegevoegde suikers’) misleiden ons. Kinderen vallen voor vrolijke verpakkingen.
• Sponsoring: Merken van ongezonde producten sponseren graag (sport)evenementen en kinderactiviteiten.

Het zou eerlijker zijn dat iedereen die eten verkoopt, veel meer gezonds gaat aanbieden. Dat de overheid ervoor zorgt dat groente en fruit goedkoper wordt. Dat kindermarketing niet meer mag. En zo zijn er nog veel meer acties mogelijk. Ongezond niet verbieden, maar wel van gezond en duurzaam eten de normaalste zaak van de wereld maken. Het gaat om de balans tussen gezond en ongezond eten een beetje te herstellen. Je eerlijke keuzes te geven.

‘Ik bepaal zelf wel wat ik eet”

“Betutteling!”

“Maar ik mag toch best wat ongezonds?”

We merken dat het tegengaan van eetdrammen ook boosheid kan oproepen. Dat snappen we heel goed. Het kan voelen alsof mensen daardoor minder keuzevrijheid krijgen. Dat iets wordt afgenomen. Maar juist het normaal maken van een overvloed aan ongezond eten, beperkt die vrijheid. Het afpakken van gezonde lichamen, beperkt die vrijheid.

Pas als de balans tussen ongezond en gezond eten hersteld is, gaan we ervaren dat we écht keuzevrijheid hebben. Dan kan je zelf kiezen tussen gezond en ongezond eten.

Onze hersenen maken dus veel keuzes vanzelf. Daarmee krijgt de omgeving veel macht. Maar je kunt de controle proberen terug te pakken. Door je goed voor te bereiden. Denk eens na: wanneer ben jij snel verleid? En welke keuze zou je dan écht zelf willen maken?

Voor zo’n voorbereiding is het maken van een ‘als-dan-plan’ handig. Je bereidt je hersenen zo voor om de situatie te herkennen en anders te reageren. Daarvoor is het belangrijk dat je de situatie zo precies mogelijk voor je ziet. Bijvoorbeeld als er snoep bij de kassa ligt tijdens jouw weekboodschappen. Neem je voor: ‘vandaag koop ik het niet’. Bij de kassa word je herinnerd aan je voornemen. En dat zal niet altijd lukken, of vanzelf gaan, maar na een tijd wordt het wel makkelijker.

Meer voorbeelden van situaties voor een als-dan-plan:

• Als ik naar een verjaardag ga, dan vraag ik om een klein stuk taart.
• Als ik met de trein ga, dan neem ik iets gezonds mee.
• Als ik wat ongezonds koop, dan zet ik het thuis uit zicht.
• Als ik gasten krijg, dan haal ik iets waar ik zelf makkelijk af kan blijven.
• Als ik naar de supermarkt ga, dan loop ik niet door de snoepgang.’
• Als ik boodschappen doe, dan houd ik mij aan mijn lijst.
• Als ik friet haal, dan kies ik de kleine portie.
• Als ik na het sporten wat ga drinken, dan neem ik een 0,0%-biertje.

Hoe veel ongezond en gezond eten heb je in huis? En hoe zichtbaar is het? Bedenk dat dit heel persoonlijk is. De een wil het liefste helemaal niets ongezonds in huis halen. De ander wil wel af en toe wat snoepen. Of genoeg in huis hebben voor gasten.

Doe de thuischeck! En bedenk wat voor jou werkt.

Je eet vaak meer als anderen dat ook doen. Of je kiest iets, omdat je vrienden dat doen. Vaak heb je dat niet eens door. Let er eens op. Dan krijg je meer grip op je keuzes. Je kunt ook samen afspreken om gezonder en duurzamer te eten. Of vraag om steun: zeg bijvoorbeeld dat je minder wil snoepen en vraag of anderen je daarbij willen helpen.

Lees meer over gezonder samen eten