Listeria

Wat is listeria?

Listeria’s zijn bacteriën die overal in de natuur voorkomen. Er zijn meerdere soorten listeria. Van één soort, Listeria monocytogenes, kun je ziek worden. Deze bacterie kan de voedselinfectie listeriose veroorzaken. De kans op besmetting met listeria is erg klein.

Hoe vaak komt een besmetting met listeria voor?

Wat zijn gevolgen van een listeria-besmetting?

Gezonde mensen worden meestal niet ziek van de bacterie. Soms wordt iemand wel ziek. Meestal blijft het dan bij milde klachten. Toch is het wel een bacterie om serieus te nemen. Jaarlijks overlijden een aantal mensen in Nederland door een listeria-besmetting. 

De meeste mensen die overlijden zijn ouder dan 70 jaar of hebben een verminderde weerstand. Dat kan komen door bijvoorbeeld een behandeling voor kanker of door hart- en vaatziekten, aids of diabetes. Ook het drinken van veel alcohol kan zorgen voor een verminderde weerstand. Listeria kan ook een miskraam of vroeggeboorte veroorzaken. 

Lees meer over de symptomen bij listeria en wat je kunt doen als je iets met listeria gegeten hebt.

Waar komt listeria in voor?

Listeria komt het meest voor in levensmiddelen van dierlijke oorsprong. Maar ook plantaardige producten kunnen ermee besmet zijn. Risicoproducten zijn vooral langdurig gekoeld bewaarde producten die zonder verhitting worden gegeten.

Gerookte vis, zachte rauwmelkse schimmelkazen en gekookte, gesneden vleeswaren worden het meest in verband gebracht met listeria. Andere risicoproducten zijn overige vleeswaren, gekoelde paté, hotdogs, paddenstoelen, gekoelde sandwiches en koelverse kant-en-klare gerechten zoals rauwkostsalades.  

Listeria vermenigvuldigt zich goed in een vochtige omgeving, maar overleeft ook droge omstandigheden en in de diepvries. In tegenstelling tot andere bacteriën kan listeria groeien in een koud en vochtig klimaat zoals de koelkast. De temperatuur is wel van invloed op de groeisnelheid. Bij 4 °C groeit listeria minder hard dan bij 7 °C. 

Wetgeving

Er is Europese wetgeving (Verordening 2073/2005) die gaat over listeria in levensmiddelen. In babyvoeding of zuigelingenvoeding mag helemaal geen listeria aanwezig zijn. In overige levensmiddelen moet het minder zijn dan 100 eenheden/gram.

Bedrijven die levensmiddelen produceren die gevoelig zijn voor uitgroei van listeria zijn verplicht om hier analyses van te doen. Ook moeten er testen worden uitgevoerd zodat listeria niet kan uitgroeien boven de wettelijke grens binnen de houdbaarheidsdatum. De Nederlandse Voedsel- en warenautoriteit (NVWA) houdt toezicht op de naleving van deze wet.  

Hoe voorkom ik besmetting met listeria?

Goed koken, bakken en braden doodt de listeria-bacterie. Listeria overleeft hoge temperaturen boven de 75 °C niet. Dus verhit je eten door en door. Dat is belangrijk.

Om besmetting met listeria te voorkomen gelden verder in het algemeen de volgende adviezen:

• Stel de koelkast in op 4 °C.
• Zet gekoelde producten zoals vleeswaren, zachte kazen, paté en kant-en-klaarmaaltijden na aankoop of gebruik, bijvoorbeeld tijdens de lunch, zo snel mogelijk in de koelkast op de onderste plank. 
• Eet bederfelijk eten altijd vóór de houdbaarheidsdatum op.
• Bewaar bederfelijke producten na openen enkele dagen, maar eet het in ieder geval vóór de houdbaarheidsdatum op. Kijk in de bewaarwijzer hoe lang je jouw product na openen kunt bewaren. Bijvoorbeeld koelverse rauwkostsalades en voorgesneden sla kan je na openen nog 1 dag bewaren.

Voor risicogroepen (zwangeren, baby’s, ouderen en mensen met een verzwakt afweersysteem) gelden extra adviezen:

• Producten waar op het etiket staat ‘verpakt onder beschermende atmosfeer’ (zoals vleeswaren of gekoelde kant-en-klaarmaaltijden) kun je na openen nog 2 dagen in de koelkast bewaren. Wil je het langer bewaren? Vries het dan in.
• De volgende producten zijn gevoeliger voor de aanwezigheid van listeria. Daarom geldt hier het advies om deze producten alleen te eten als je ze vooraf goed verhit. Bijvoorbeeld in de oven.
• Kazen gemaakt van rauwe melk (‘rauwe melk’ of ‘au lait cru’ op de verpakking). Vooral kaas van rauwe melk die een rijping heeft ondergaan zoals schimmelkazen van rauwe melk zijn riskant. Voorbeelden hiervan ‘Camembert au lait cru’, ‘Reblochon kaas’ en ‘brie de Coulommiers’. Verreweg de meeste kaas in Nederland is gepasteuriseerd (verhit) en dus veilig. Kwark, cottage cheese, brie (de meeste), hüttenkäse en smeerkaas zijn verhit en zijn veilig. De kans dat listeria aanwezig is in harde boerenkaas van rauwe melk is klein.
• Kant-en-klare gerookte vis zoals gerookte zalm of forel uit de koeling.
• Rauwe dierlijke producten zoals rauw vlees, rauw ei, rauwe melk, rauwe schaal- en schelpdieren en rauwe vis zoals in sushi en maatjesharing.