Gezond eten binnen de grenzen van één aarde?

Wat je eet, heeft niet alleen invloed op je gezondheid, maar ook op de planeet. Het produceren van eten en drinken draagt bij aan klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Het voedselsysteem is de grootste oorzaak van het overschrijden van de planetaire grenzen. Tegelijkertijd kampen miljoenen mensen met overgewicht, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Hoe kunnen we nu gezond eten én de aarde leefbaar houden? Wereldwijd houden wetenschappers zich bezig met die vraag.

Biedt het EAT-Lancet voedingspatroon oplossingen?

De EAT-Lancet commissie is een internationale samenwerking tussen EAT, een wereldwijde organisatie die zich richt op duurzame voedselsystemen, en The Lancet, een van de belangrijkste medische tijdschriften ter wereld. Deze groep wetenschappers uit 17 landen hebben samen het Planetary Health Diet ontwikkeld. Een voedingspatroon dat gezond is voor mensen én duurzaam voor de planeet. In 2050, 10 miljard wereldbewoners gezond en duurzaam voeden binnen de grenzen van de aarde lijkt mogelijk. Maar er is wel heel wat verandering nodig om daar te komen.

Zo moeten we anders gaan eten, duurzamer gaan produceren en minder voedsel verspillen. Om dit voor de hele wereld mogelijk te maken moet ons voedselsysteem daarnaast eerlijker worden ingericht, zoals toegang tot voldoende gezond voedsel, schoon (drink)water, eerlijke lonen en veilige werkomstandigheden.

Hoe anders eten eruitziet? Het menu is grotendeels plantaardig, met beperkte hoeveelheden vlees, vis, zuivel en eieren. Het biedt ruimte voor culturele verschillen en lokale invulling. Het is geen veganistisch dieet, maar een menu met veel plantaardige producten en een beetje dierlijk.

Wat betekent dit voor Nederland?

EAT-Lancet is geen voedingspatroon op maat die bij elk land past. Het geeft wel handvatten voor een lokale invuling. Het Wereld Natuur Fonds (WWF) heeft goed naar het EAT-Lancet menu gekeken. Ze hebben het gebruikt om te bekijken hoe in Nederland een voedingspatroon binnen de grenzen van één planeet eruit kan zien. Daaruit blijkt:

• We eten te veel vlees en kaas
• We eten te weinig groente, fruit, peulvruchten en noten
• Er is nog ruimte voor dierlijke producten, maar in kleinere hoeveelheden dan nu gebruikelijk is

Hoe verhoudt de Schijf van Vijf zich tot EAT-Lancet?

In grote lijnen komen de Schijf van Vijf en EAT-Lancet overeen, maar er zijn verschillen. De Schijf van Vijf en het EAT-Lancet menu adviseren allebei:

• Meer plantaardig eten
• Minder bewerkt voedsel
• Minder verzadigd vet, zout en toegevoegde suikers

Belangrijkste verschillen:

• EAT-Lancet adviseert meer peulvruchten en noten
• De Schijf van Vijf sluit meer aan bij hoe Nederlanders gewend zijn te eten, zoals meer aardappelen, kaas en zuivel

Eten met de Schijf van Vijf kan op veel verschillende manieren. Binnen de Schijf van Vijf kun je daardoor wel keuzes maken waarmee je nog dichterbij EAT-Lancet komt. Zo is het mogelijk om minder of geen vlees te nemen en meer peulvruchten en noten.

In de huidige Schijf van Vijf-adviezen is bij het opstellen rekening gehouden met een meer plantaardig en minder dierlijk eetpatroon dan gebruikelijk in Nederland, maar er werden geen eisen gesteld aan de klimaatimpact van het eetpatroon. Waar bij het opstellen van het EAT-Lancet menu wel veel aandacht voor is. In de doorontwikkeling van de Schijf van Vijf nemen we meer randvoorwaarden voor duurzaamheid mee, waardoor adviezen meer in lijn komen met de draagkracht van de aarde.

Expert duurzaamheid van het Voedingscentrum Lilou van Lieshout

Dilemma's bij gezonder en duurzamer eten "We willen mensen helpen om gezonder en duurzamer te eten. Maar dat is niet altijd eenvoudig. Neem zuivel: het is een belangrijke bron van calcium, maar heeft ook een hoge milieu-impact. Hoeveel is dan ‘genoeg’? En hoe zorg je dat gezond en duurzaam eten voor iedereen haalbaar blijft? Over dit soort dilemma’s blijven we nadenken. We leggen geen rigide menu op. We willen mensen helpen om stap voor stap gezonder en duurzamer te eten. Ook willen we rekening houden met verschillen tussen mensen. Wat voor de één past, is voor de ander niet haalbaar. Om dat nog beter te doen, werken we aan een doorontwikkeling van de Schijf van Vijf. Daarin combineren we meer dan ooit gezondheid, duurzaamheid en voedselveiligheid. We gebruiken daarvoor de nieuwste data op al deze gebieden. EAT-Lancet is daarvoor ook een inspiratiebron. Begin 2026 komen we uit met de herziening. Willen we zoveel als mogelijk gezond eten binnen de grenzen van één aarde? Dan vraagt dat wel om keuzes. Van consumenten, van bedrijven en van beleidsmakers. Zodat we niet alleen goed zorgen voor onszelf, maar ook voor de wereld om ons heen.”

Welke veranderingen zijn er nodig volgens EAT-Lancet?

Het EAT-Lancet dieet vraagt niet alleen om een ander voedingspatroon, maar om een verandering in het hele voedselsysteem. Alleen als we 3 dingen tegelijk aanpakken, kunnen we binnen de planetaire grenzen blijven:

• Aanpassing van het eetpatroon.
• Duurzamere voedselproductie, zoals efficiënter gebruik van land, water en meststoffen, en minder uitstoot van broeikasgassen.
• Halvering van voedselverspilling: zowel in de keten als bij de consument thuis.

Deze 3 pijlers versterken elkaar. Alleen ze samen doorvoeren, maakt het mogelijk om wereldwijd gezond te eten zonder de aarde uit te putten. Dat vraagt om samenwerking tussen consumenten, boeren, bedrijven en overheden.

Verandering op meerdere niveaus

Om eetpatronen aan te passen, is meer nodig dan alleen goede wil. Het vraagt om verandering op meerdere niveaus:

• Een gezondere eetomgeving: minder verleiding tot ongezond en niet-duurzaam eten.
• Betaalbare duurzame producten: groente, fruit en peulvruchten moeten toegankelijk zijn voor iedereen.
• Kennis en vaardigheden: mensen moeten weten hoe ze duurzame gerechten kunnen maken.
• Beleid- en systeemverandering: van cateringcontracten tot supermarktacties en prijsmaatregelen.