Hoe kwetsbaar is ons voedselsysteem? Behoorlijk kwetsbaar! Dat lezen we al jaren in allerlei beschouwingen en toekomstscenario’s. Een voorbeeld dat mij is bijgebleven komt uit Engeland, van professor Tim Lang. Toen de vrachtwagenchauffeurs daar 3 dagen staakten kwam er een run op levensmiddelen. Alle supermarkten raakten in no-time leeg. De overheid moest ingrijpen en verbood de staking.
Dat we in Nederland iets vergelijkbaars zouden meemaken zag niemand aankomen. Toch gebeurde het in het weekend van 13 tot 15 maart. Toen er massaal werd gehamsterd vanwege het coronavirus, bleek ook hier hoe kwetsbaar ons voedselsysteem is. Ook hier waren alle schappen leeg.
Gek genoeg heeft de hysterie niets te maken met de vraag of er wel genoeg voedsel is om onze monden te voeden. Want de magazijnen van supermarkten zijn goed gevuld. En boeren blijven zelfs zitten met een overschot aan aardappelen en asperges.
![]()
Veerkracht
Een crisis als deze brengt aan het licht hoe kwetsbaar ons voedselsysteem écht is. Wat is het vermogen van het voedselsysteem om schokken op te vangen? En kunnen we flexibel omgaan met veranderingen? Is daar nooit over nagedacht? Jawel. In 2014 pleitte de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid al voor het opzetten van een robuuster voedselsysteem. Er werd toen al gewaarschuwd voor de kwetsbaarheden van het systeem: “We maken deel uit van een complex internationaal netwerk. Complexe systemen kunnen lange tijd stabiel zijn, maar kunnen zich plotseling anders gaan gedragen, met onvoorspelbare gevolgen”, staat in een rapport van de Raad.
Grenzen dicht
De gevolgen van een crisis zijn natuurlijk onvoorspelbaar. Toch zijn er eerder al oplossingen bedacht om ervoor te zorgen dat er ook in crisistijd genoeg voedsel is. Zo verscheen in 2013 het rapport ‘ Voedselvoorziening in Nederland onder buitengewone crisisomstandigheden’, opgesteld door de Wageningen Economic Research en het Voedingscentrum. (Dit rapport verdween overigens na publicatie snel weer in de spreekwoordelijke lade. Maar ik heb het er weer uitgevist.) In het rapport werden de ‘buitengewone omstandigheden’ beschreven. Opeens de grenzen dicht? Door oorlog? Geopolitiek? Nee, nu lijkt de handel te stokken door een onbekende vijand: een virus!
Ik deel een paar conclusies:
- In een autarkiesituatie (zelfvoorziening) kan de Nederlandse landbouw binnen 2 jaar 17 miljoen monden gezond voeden.
- De overgang van de huidige situatie naar zelfvoorziening vergt ingrijpende aanpassingen in zowel de landbouwproductie als in de voedselconsumptie van de bevolking. Bijvoorbeeld minder dieren houden en meer graan en oliegewassen telen.
- Het menu in die situatie, dat uit de modelberekeningen komt, wijkt nogal af van het huidige voedselpakket. Het is minder exotisch, soberder, bevat minder vlees en meer plantaardige basisproducten.
Omdat het model niet alle landbouwgrond in Nederland benut, zal er ruimte zijn om een gevarieerder voedselpakket aan te kunnen bieden. Verder zullen burgers geneigd zijn om het menu aan te vullen met voedsel uit eigen tuin of uit de buurt of van familie. Het draaiboek dient rekening te houden met drie verschillende fasen. In de eerste maanden val je terug op bestaande voorraden en productie, dan heb je een aanpassingsjaar nodig om andere gewassen en hoeveelheden te gaan telen (van bepaalde producten is er dan te veel en anderen te weinig) en vanaf het tweede jaar stabiliseert het en kan het land zelfvoorzienend blijven.
Moment om anders te gaan eten?
Welk scenario je ook volgt, Nederland heeft genoeg landbouwgrond om iedereen van voedsel te voorzien. En ook nog op een duurzamere manier. Dat is een geruststellende conclusie, maar wel één met consequenties. Vraag en aanbod raken in zo’n scenario namelijk uit balans. En er zal werkloosheid ontstaan in de ene sector en groei in de andere sector.
In het bovengenoemde rapport is een voedingspatroon doorgerekend dat alle benodigde voedingsstoffen levert. Wat opvalt is de geringe consumptie van graanproducten (onder andere brood), het ontbreken van varkensvlees, en de vrij hoge consumptie van aardappelen, kippenvlees en eieren. Ook zouden we veel meer peulvruchten en koolzaadolie gaan produceren en consumeren.
De Israëlische professor Berry Elliot legt het zo uit: “Duurzaamheid moet je zien als de langetermijndimensie van voedselzekerheid”. Dat wil zeggen: dat er nu genoeg voedsel is, maar ook voor toekomstige generaties. Die dimensie van robuustheid is belangrijk om ook onze kinderen en kleinkinderen voedsel te kunnen blijven garanderen.
IJzeren voorraad
Niet alleen de overheid, maar ook jijzelf kan voorbereid zijn op een crisissituatie. Herinner je je de ’72 uur’-campagne van de overheid uit 2010 nog? Dit was een campagne om burgers beter voorbereid te laten zijn op een ramp. In een interactieve thriller van ‘72 uur’ moest een vrouw in haar huis zien te overleven zonder telefoon, internet, stroom en water. De boodschap was: wees voorbereid op een ramp. Zorg bijvoorbeeld dat je voor 72 uur (3 dagen) voldoende eten en water in huis hebt om te overleven. Dus allemaal hamsteren? Nee dus. Gewoon een ijzeren voorraad in je voorraadkast en een gevulde vriezer hebben voor een paar dagen (en dus niet voor weken of maanden).
![]()
Vertrouw in de tussentijd op de hulpdiensten die je komen redden. Dat is ook wat we de laatste tijd hebben gezien. Hulptroepen die overal klaar staan om zorg te verlenen en winkels te bevoorraden. Rampen en crises komen altijd onverwacht. Een goede voorbereiding kan de eerste klappen opvangen. Hou dus het hoofd koel en je vriezer gevuld.
Corné van Dooren, expert duurzaam eten Voedingscentrum (al meer dan 72 uur in zelfisolatie).